روز جهانی سرطان
World Cancer Day
سال هاست که روز 15 بهمن (برابر با 4 فوریه) به نام روز جهانی مبارزه با سرطان نامگذاری شده است. هدف از انجام این نامگذاری، تلاش در جهت کاهش چشمگیر بیماری و مرگ ناشی از سرطان از طریق بالا بردن آگاهی جامعه در خصوص سرطان و تشویق افراد برای پیشگیری، تشخیص و درمان زودرس آن بوده است. البته علاوه بر هدف فوق، روز جهانی سرطان فرصتی است برای جلوگیری از نشر اطلاعات غلط و ترس بیهوده از آن.
متن زیر که توسط جناب آقای پروفسور داریوش مسلمی، متخصص رادیوانکولوژی و عضوهیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بابل تهیه شده، تلاشی است در همین ارتباط توجه شما را به خواندن متن زیر جلب می نماییم.
سرطان کلمه ای سنگین است. حتی اگر اطلاعات زیادی در مورد آن داشته باشیم، باز از گوش سپردن به جزییات آن و غربالگری طفره خواهیم رفت؛ مثل کسی که از کسب اطلاعات در مورد دشمن خود فرار می کند، چرا که توانایی مبارزه را در خود نمی بیند. ما هر روزه جملاتی چون «من نمی گیرم»، «من که جوونم»، «تو خانواده ما نیست» و «تهش می میریم راحت میشیم» را به شوخی و جدّی می گوییم و می شنویم. اما این مبارزه چقدر جانفرسا است؟ آیا همه موارد سرطان مشابه هم هستند یا مرحله بندی دارد؟ آیا می توان جلوی آن را گرفت؟ اگر آن را در مراحل اولیه تشخیص دهیم چه سودی دارد؟
در گذشته های نه چندان دور انسان ها مجهز به اشعه ای نبودند که بتواند درون بدن را نشان دهد. شاید بی خیالی به تغییرات بدن خود در آن دوران کار عجیبی نبود. اما اکنون با پیشرفت روش های تصویربرداری از بدن، بسیاری از ناخوشی هایی که ناچار به آب و هوا و طلسم و بخت و عفونت نسبت داده می شد، در نهایت به تشخیص سرطان می انجامند. اما آیا می توان نتیجه گرفت که برای جلوگیری از آن باید به طور مداوم از خود تصویربرداری کنیم و یا به تعداد تعهّد بیمه هایمان، خون خود را در معرض آزمایش قرار دهیم؟ آیا ممکن است این آزمایش های اضافه به تشخیص اشتباه یا بیش از حد بیانجامد؟ در این صورت چه هزینه های روانی و مالی و اجتماعی متحمّل خواهیم شد؟
این ها سؤالاتی است که امروزه دانشمندان در لبه علم نیز جواب قاطعی برای آن ها نیافته اند؛ علوم تجربی بر خلاف ریاضیات، هیچگاه به قطعیت نمی رسد و تنها توافق ها و قراردادها آن را به پیش می برند. این عدم قطعیت در صورت نبود قوانین متقن و اراده دولت ها، می تواند به وضعیتی منجر شود که هم اکنون در اطراف خود می بینیم؛ هزاران هزار میلیون تومان خرج سلامت مردم می شود، اما عملا کاهش محسوسی در بیماری های غیرواگیر و به خصوص سرطان نمی بینیم. سرمایه ای که اگر به مسیر بهتر هدایت شود، نه تنها جامعه سالم تری را هدیه می دهد، بلکه باعث پیشرفت و توسعه خواهد شد.
با این مقدمه طولانی سعی داریم تا ضرورت آگاهی رسانی دائمی، پویا و موثّق را نشان دهیم؛ مردم باید بدانند در صورت نیاز به اطلاعات به چه منبعی مراجعه کنند، از صحّت و به روز بودن آن مطمئن باشند و بتوانند در مورد آن نظر خود را بیان کنند. در این محیط پویا است که اعتماد بین سیستم درمانی و مردم شکل خواهد گرفت و همه از برکات آن سود خواهند برد.
خیلی از ما در مورد عدم مصرف سیگار و قلیان، رژیم های غذایی پر از میوه و سبزی، کم کردن مصرف گوشت قرمز، نسوزاندن غذاها، برتری پختن با بخار آب به جای روغن، کاهش وزن و انجام ورزش منظم اطلاعات کم و بیش درستی داریم. اما حیطه ای که از آن وحشت داریم فکر کردن به احتمال سرطان است: بله سرطان می تواند از نوزادی تا 100 سالگی و بعد از آن رخ دهد و البته با افزایش سن به خصوص بالای 40 سال، بروز آن بیشتر می شود. آیا این به این معنی است که باید سپر بیاندازیم و زندگی خود را به سرنوشت و شانس بسپاریم؟ خیر، با چند روش ساده می توان با تشخیص زودرس سرطان و درمان به موقع(حتی بدون شیمی درمانی)، زندگی را همانند باقی افراد سالم تا انتهای معمول ادامه داد. بعید است فردی دو بار به سرطان دچار شود، پس باید آماده تنها مواجهه خود با این بیماری باشیم.
اولین قدم شناخت سرطان های ارثی(به خصوص سرطان پستان و روده) در خانواده است. هرچقدر تعداد افراد درگیر در خانواده بیشتر باشد، احتمال درگیری خود ما بیشتر است. بعضی سرطان ها با هم ارتباط دارند، مثلا درگیری پدر با سرطان لوزالمعده یا مادر با سرطان تخمدان، ممکن است احتمال سرطان پستان را در فرزند زیاد کند. برای اطلاع دقیق از این احتمالات ترجیحا با پزشک خانواده خود و در صورت لزوم با یک انکولوژیست مشورت کنید، چرا که امروزه نرم افزار های مطمئن در این زمینه کمیاب هستند و مطالب فضای مجازی قابل استناد نیست.
قدم دوم توجه به تغییرات بدن است. هر فرد باید شناخت کاملی از بدن خود داشته باشد و این شناخت باید همیشه شکّاکانه باشد. مثلا بروز یبوست در فردی که همیشه اجابت مزاج ساده ای داشته است مشکوک است؛ به خصوص وقتی همراه کم خونی، کاهش وزن، درد شکم یا سابقه سرطان روده در خانواده باشد. تغییرات ناگهانی(مثل سردرد بسیار شدید ناگهانی) معمولا نشانه بدخیمی نیست. همینطور درد در سرطان ها نشانه ای نادر و دیررس است. علایم هشدار عمده سرطان ها این موارد هستند:
1- توده پیشرونده مثال: توده ای که مدتی در زیر بغل بوده و اخیرا شروع به رشد کرده یا زخمی شده است.
2-کاهش وزن ناخواسته بیش از 10 کیلوگرم در 6 ماه به خصوص اگر همراه بی اشتهایی یا بلع دشوار باشد.
3- دفع خون: به خصوص در افرادی که سابقه بواسیر ندارند، هرچند تغییر در الگوی دفع خون در افراد مبتلا به بواسیر نیز مهم است.
4- سرفه یا خلط خونی: سرفه های جدید با یا بدون خلط خونی به مدت بیش از 3 هفته(مخصوصا در افراد سیگاری).
5- سردرد پیشرونده: سردرد خفیف که در سه هفته اخیر مدام بیشتر شده است.
6- هر تغییر جدیدی در بدن که بیش از 3 هفته طول بکشد.
در صورت بروز هرکدام از موارد بالا بلافاصله به پزشک خانوده خود مراجعه کنید. سن بالا و سابقه خانوادگی سرطان عوامل بسیار مهمی هستند که باید مد نظر قرار گیرند. بدینوسیله می توانیم سرطان را از طریق علایم آن زودتر تشخیص دهیم.
در حال حاضر تنها غربالگری های تایید شده در ایران موارد زیر هستند:
1- همه خانم های بالای 40 سال باید سالانه ماموگرافی شوند و در مطب و خانه نیز معاینه پستان را انجام دهند.
2- همه آقایان و خانم های بالای 50 سال باید هر 10 سال یک بار کولونوسکوپی شوند؛ سرطان روده بزرگ بسیار کند رشد است و در صورت تشخیص زودهنگام به راحتی قابل درمان است. در صورت وجود سابقه خانوادگی این سرطان، غربالگری با کولونوسکوپی باید زودتر شروع شود.
3- در مورد غربالگری سرطان پروستات اختلاف نظر زیادی وجود دارد، ولی در صورت لزوم یا در موارد با سابقه خانوادگی این بیماری، آزمایش پروستات باید در سنین 55 تا 70 سالگی.
4- به صورت سالانه مدنظر باشد. استفاده از این آزمایش در سنین کمتر از 55 و بیش از 70 سال سود چندانی ندارد، اما ضررهای مالی، جانی و روانی فراوانی را به فرد تحمیل می کند.
با شناخت بهتر خود و خانواده خود، افزایش توجه به تغییرات بدن و همینطور انجام غربالگری های الزامی، تا حد بسیار زیادی خود را در برابر سرطان بیمه خواهیم کرد. باید بدانیم که در سراسر دنیا، هیچ آزمایش و عکسی به طور عمومی برای تشخیص سرطان استفاده نمی شود و لازم نیست هر سال مبالغ گزافی را صرف این امور کنیم؛ توجه به بدن و انجام غربالگری های بالا کافی است.
از سرطان فرار نکنیم؛ بلکه آگاهانه با احتمال آن رو به رو شویم تا هرچه زودتر به زندگی خود بازگردیم. مراجعه امروز از فردا بهتر است.