دوم فوریه هر سال برابر با 13 بهمن ماه، روز جهانی تالاب ها نام گذاری شده است. همه ساله مردم دنیا در قالب تشکل های مردم نهاد و نیز سازمان های مرتبط با مباحث محیط زیست این روز را به صور مختلف از قبیل: پاکسازی محیط زیست، بازدید از تالاب ها، برگزاری سمینارهای علمی در دانشگاه ها، تهیه تراکت و پوسترهای زیبا و جذاب گرامی می دارند.
اولین بار در دوم فوریه سال 1971 میلادی مطابق با 13 بهمن 1349، کنوانسیون حفاظت از تالاب ها با حضور تنی چند از وزرا و سران سازمان حفاظت محیط زیست کشورهای جهان در شهر رامسر برگزار شد. سپس در سال 1975 میلادی، این معاهده در سازمان ملل با امضای 18 کشور عضو، به امری قانونی و اجرایی مبدل شد. در حال حاضر، بیش از 188 کشور دنیا، عضو کنوانسیون رامسر بوده و بیش از 2000 سایت و مکان تالابی با مساحت بیش از 250 میلیون هکتار در جهان توسط این معاهده به ثبت رسیده است.
تالاب (Wetland)، به نقاط پست و گودالی روی زمین که محل تخلیه و تجمع آب رودها، دریاچه ها و سایر منابع آبی سطحی بوده اطلاق می شود. در کشور ما، تالاب ها با اسامی گوناگونی شامل: دریاچه، جزیره، خلیج، مرداب، باتلاق، خور، هامون، برکه و آب بندان شناخته می شوند.
تالاب ها در واقع یک سیستم اکولوژیک یا همان اکوسیستم بوده که بر حسب شرایط جغرافیایی، آب و هوایی و محیطی، دارای انواعی از تنوع زیستی شامل موجودات تولید کننده (گیاهان)، مصرف کننده (حیوانات) و تجزیه کننده (باکتری ها، قارچ ها و سایر موجودات) می باشند. به همین دلیل، تالاب ها در حفظ و سلامت کره زمین و موجودات داخل آن نقش مهمی را دارا هستند. از سوی دیگر، این نوع از اکوسیستم های منحصر به فرد، نقش ارزنده ای را در جذب گردشگرهای داخلی و خارجی (اکوتوریسم) به عهده داشته و هر ساله یکی از منابع مهم درآمدی کشورها محسوب می شوند.
بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، از 2400 تالاب ثبت شده در دنیا 30 تا 40 درصد آنها در معرض نابودی می باشند که به طور میانگین، سالانه 1 درصد از تالاب های جهان از بین می روند. تالاب ها سه برابر سریعتر از جنگل ها در حال ناپدید شدن هستند. تنها در 50 سال(از سال 1970 تا 2020 میلادی) 35 درصد از تالاب های جهان از بین رفته است. از مهم ترین عوامل تخریب تالاب ها، همان دلایل نابودی محیط زیست یعنی افزایش بی رویه جمعیت جهان و تغییر سبک و روش زندگی انسان هاست. همچنین سایر اقدامات غیر اخلاقی بشر از قبیل: 1- تخلیه پسماندهای شهری و صنعتی داخل تالاب ها 2- ساخت و ساز غیر مجاز در محل تالاب ها 3- تغییرات اقلیمی، سیل و طوفان، خشکسالی و غیره. شاید بتوان گفت که یک از دلایل اصلی از دست بین رفتن تالاب ها این است که به اشتباه تالاب‌ها را به‌عنوان زمین‌های بایر در نظر می‌گیریم تا منابعی حیاتی برای اشتغال، درآمد و نقش حیاتی آنها در محیط زیست.
با توجه به شرایط مختلف جغرافیایی و اقلیمی ایران، تالاب های زیادی در کشور ما وجود دارد که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می شود:
1- تالاب بین المللی " هامون " در استان سیستان و بلوچستان
2- تالاب های بین المللی "خورخوران" و "حرا " در استان هرمزگان
3- تالاب های بین المللی " پریشان" ، " دشت ارژن" و " نیریز" در استان فارس
4- تالاب بین المللی " شادگان" در استان خوزستان
5- تالاب بین المللی " زریوار" در استان کردستان
6- تالاب بین المللی " گاوخونی" در استان اصفهان
7- تالاب های بین المللی " گمیشان" و " عاشوراده" در استان گلستان
8- تالاب های بین المللی " مرداب انزلی" و " امیرکلایه" در استان گیلان
9- تالاب های بین المللی " میانکاله" و " فریدونکنار (سرخرود)" در استان مازندران
راهکارهای حفاظت از تالاب ها
1- تشویق مردم به استفاده خرد مندانه از تالاب ها نظیر تورهای گردشگری با رویکرد حفاظت از تالاب ها
2- اجرای قوانین و مقررات مرتبط با حفاظت تالاب ها توسط دولت و سازمان حفاظت محیط زیست
3- آگاهی بخشی و ارائه آموزش های زیست محیطی برای افراد جامعه در سنین مختلف (از مهد کودک تا دانشگاه) در قالب آموزش های مدرسه ای و استفاده از رسانه های عمومی (صدا و سیما، روزنامه ها، و دیگر بسترهای اطلاع رسانی)
4- تشکیل و تقویت تشکل های مردم نهاد (NGOs) با رویکردهای زیست محیطی توسط دستگاه های فرهنگی کشور نظیر: آموزش و پرورش و دانشگاه ها.
* تهیه و تدوین: دکتر عبدالایمان عموئی، عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی بابل